Dr Agnieszka Twaróg Kanus
Dr Sylwester Pietrzyk
„Myślenie pytaniami w sytuacji wyzwań, pytania uczącego się i wyrokującego”
Wyzwania przed jakimi stają pracownicy i menadżerowie w dobie dynamicznych zmian zachodzących na rynkach biznesowych wymagają szybkiego i skutecznego tworzenia nowych rozwiązań i doskonalenia procesów biznesowych. W zachodzącej pomiędzy nimi interakcji często dochodzi do sytuacji konfliktowej prowadząc do zaprzepaszczenia zarówno szans na wzajemną współpracę oraz zablokowanie potencjalnych możliwości rozwojowych. Dlatego model myślenia pytaniami koncentruje się na zwrócenie uwagi jakie zadajemy sobie pytania aby znaleźć remedium na uzdrowienie kryzysu.
Tradycyjny model zarządzania oparty na autorytaryzmie i autorytecie szefa koncentruje się zwykle na szukaniu winnych i wyciąganiu odpowiedzialności. Po stronie pracownika natomiast dochodzi do zjawiska oporu i ochrony swojej pozycji. Takie myślenie nazywane jest postawą wyrokująca. Stanowi ona istotny czynniki demotywujący oraz zmniejszający efektywność całej organizacji. Wynika ona ze skoncentrowaniu się na znalezieniu i ukaraniu „winnego”, co automatycznie zniechęca pracowników do podejmowania ryzyka oraz prób łamania schematycznych zachowań. Takim pracownikom grozi rutyna i zablokowanie procesów kreatywnych, co jest zaprzeczeniem współczesnych modeli kierowania. Wydawanie opinii to kolejny element nastawienia na myślenie pytaniami wyrokującego.
Opinia zawsze ma charakter subiektywny i często opiera się na przekazie osób trzecich. Z psychologicznego punktu widzenia jest ona obarczona wieloma „wadami” spowodowanymi błędami postrzegania, interpretowania i formułowania wniosków. Dodatkowo może ona być nacechowana negatywnym nastawieniem wobec osoby wobec której jest kierowana. Dlatego będzie wywierała negatywny wpływ na motywację pracownika i obniżała atmosferę w zespole. Użalanie się nad sobą i wchodzenie w rolę ofiary to naturalna reakcja pracowników będąca konsekwencją myślenia pytaniami wyrokującego. Poczucie utraty sprawstwa zwalnia z odpowiedzialności za nasze działania bo przecież jesteśmy „poszkodowani” i „należy” nam się wsparcie i opieka a nie oczekiwanie wzmożonego wysiłku, uważność i tworzenie nowych metod działania. Często też następuje pogłębiona analiza przeszłej sytuacji, która będąc już przeszłością nie jest możliwa do zmiany.
Osoba wyrokująca wychodzi z założenia, że jest nieomylna, co usztywnia ja w szukaniu rozwiązań, jest krytyczna wobec siebie i innych, przyjmuje jedynie swój punkt widzenia. Silnie broni swoich przekonań jest reaktywna i działa automatycznie. Wymienione cechy nie sprawdzają się wobec wyzwań współczesnych rynków.
Sposób myślenia weryfikującego jest: krytyczny wobec siebie i innych; reaktywny, działający automatycznie; Już- to- wszystko- wiem; kieruje się myśleniem albo- albo; przekonany o własnej nieomylności; boi się różnicy zdań; widzi wyłącznie własny punkt widzenia; broni założeń; możliwości postrzega jako ograniczone; zasadnicze nastawienie jest obronne.
W relacjach wyrokujący kieruje się wygraną- przegraną; czuje się izolowany od innych; obawia się różnicy zdań; prowadzi spór; krytykuje; stara się dostrzec: co słuszne, co niesłuszne; stara się atakować, albo bronić.
Pytania, na których koncentruje się weryfikujący: Co jest nie tak? Kto jest winien? Jak mogę dowieść, że mam rację? Jak mogę chronić swój interes? Jak mogę zyskać kontrolę? Jak oni mogli mi to zrobić? Dlaczego oni mi to robią? Jak mogła mi się stać krzywda? Dlaczego ten ktoś jest taki tępy, irytujący? Po co się przejmować?
Drugi sposób myślenia nazywany jest pytaniami uczącego. Działamy aktywnie, pojawia się szansa lepiej wykorzystać potencjał swój i współpracowników. Sposób myślenia uczącego się jest: akceptujący siebie i innych; wrażliwy i myślący; ceniący „nie wiem”; elastyczny, potrafiący się dostosować; praktykuje myślenie i- i; dociekliwy; ceniący różnicę zdań; uwzględnia punkt widzenia innych; kwestionuje założenia; możliwości postrzega jako nieograniczone.
Relacje uczącego się wiążą się: z wygraną- wygraną; czuje się związany z innymi; ceni różnice zdań; prowadzi dialog; wdraża analizę krytyczną; stara się dostrzec: fakty, zrozumienie, to, co wspólne; stara się rozwiązywać i tworzyć.
Postawa uczącego się wiąże się z ciekawością a pytania zachęcają do szukania rozwiązań i możliwości: Co działa? Za co jestem odpowiedzialny? Jakie są fakty? Jaki jest ogólny obraz sytuacji? Jaki mam wybór? Co jest w tym użytecznego? Czego mogę się nauczyć? Co ten ktoś czuje, czego potrzebuje? Co jest możliwe? Co w tej chwili nam najlepiej posłuży, pomoże?
Ludzkie życie opiera się na wyborach. Podejmujemy decyzje dotyczące wielu aspektów naszego życia prywatnego i zawodowego szukając najlepszego spośród szeregu rozwiązań- mając świadomość, że każda z podjętych decyzji niesie za sobą różne konsekwencje. Każda decyzja za którą stoją argumenty, motywacje, uczucia wpływa na nasze życie i życie ludzi, którzy nas otaczają. Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru. Wyboru wartości, czyli tego, co jest ważne, co jest godne wysiłku, poświęcenia, co stanowi cel dążeń. Człowiek bezustannie dostrzega, poznaje, ocenia i realizuje wybrane wartości. Wybór rzadko jest prosty. Nie zawsze ogranicza się do wybrania jednej, z dwóch możliwości. Dokonanie określonego wyboru to zazwyczaj wyjście z pewnej sytuacji, rozwiązanie zajmującego nas problemu, rozwikłanie dylematu, który wiąże się z określonymi następstwami. Wybór wiąże się z przyjęciem określonej postawy, która może oznaczać: cele działania, motywy, przekonania. W sytuacji problemowej można być skoncentrowanym na postawie proaktywnej i reaktywnej, czynnej i biernej, postawie osadzonej w czasie, gdzie koncentrujemy się na przeszłości (wyrokujący) i przyszłości (uczący się).
Kluczowa jest sztuka dokonywania mądrych wyborów, jako umiejętności wykształcenia myślenia efektywnego niż reagującego. Myślenie pytaniami stanowi system narzędzi pozwalający przeobrazić myślenie, działanie oraz rezultaty dzięki umiejętnemu zadawaniu pytań, które stawiamy sobie, jak również tych pytań, które stawiamy innym. Nowe pytania zmieniają punkt widzenia, skłaniają nas do nowego spojrzenia na problem oraz dostępne rozwiązania- pytanie niezadane to drzwi nieotworzone. Ponieważ w sytuacji problemowej istnieją dwie postawy: wyrokującego i uczącego się: zaakceptuj wyrokującego, ćwicz uczącego się. W każdym z nas istnieją obydwa sposoby myślenia i w każdym momencie możemy wybrać, na podstawie którego z nich będziemy działali.
PODSUMOWANIE
Można się zastanowić i dojść do wniosku, że podział na pytania uczącego się i wyrokującego to jednak coś więcej niż zmiana pozwalająca na skuteczne działanie w sytuacjach „turbulentnego środowiska”. Sięga ona istoty podejścia do szukania zmiany w zachowaniu pozwalającej na rozwój jednostki i ukierunkowanie energii na przyszłe działania. Chroni ona poczucie wartości ludzi oraz zachęca do poszukiwania konstruktywnych rozwiązań. Model myślenia pytaniami stanowi ciekawą alternatywę dla popularnych metod coachingowych.
BIBILOGRAFIA
M.Adams „Myślenie pytaniami” Warszawa, Studio EMKA 2011
