dr Agnieszka Twaróg Kanus
dr Sylwester Pietrzyk
Fundamentalną prawdą objawioną, przekazywaną na każdym kursie dla szkoleniowców, czy szkołach trenerów jest wiedza z zakresu uczenia się osób dorosłych. Do wyjaśnienia tych złożonych mechanizmów stosuje się cykl uczenia się osób dorosłych Davida Kolba. Jego istotą jest uczenie się poprzez doświadczenia definiowane w czterech płaszczyznach: doświadczenia, refleksji, konceptualizacji oraz planowanego doświadczenia. Dzięki tej wiedzy jesteśmy w stanie stworzyć szkolenie będące odpowiedzią na większość luk kompetencyjnych. Jednak dbając o rozwój własnych umiejętności uczenia innych, warto poszerzyć swoją wiedzę o dwa mniej znane, a z pewnością godne uwagi modele Grahama Gibbsa i Reuvena Fuersteina.
LEARNING BY DOING- MODEL GIBSA
Badacz uczenia Graham Gibbs jest autorem wydanej w 1998 r. książki “Learning by doing”, w której opisał model uczenia się z zastosowaniem refleksji. Jest ona wywoływana poprzez świadome przeanalizowanie sytuacji, w której uczestniczyła osoba będąca w procesie uczenia. Proces uczenia rozpoczyna opisanie sytuacji, najczęściej o charakterze krytycznym, następnie odwołanie się do uczuć towarzyszących tej sytuacji i ocenie co było skuteczne a co okazało się niepowodzeniem. Kolejnym krokiem jest podjęcie spojrzenia na istotność danej sytuacji co pomaga uczestnikowi wypracować własną skalę rangi wydarzenia, jej wpływu. Ostatnie dwa etapy to refleksja, wnioski i wypracowanie planu działania. Model G. Gibbsa doskonale sprawdza się przy pracy nad postawą oraz przy wspieraniu w pokonywaniu własnych ograniczeń. Biznesowo możemy go zatem z powodzeniem stosować w coachingu. Jego największą zaletą jest, że pozwala zdobywać wiedzę, często nie do zdobycia w inny sposób. Dotyczy to środowisk wysokospecjalistycznych jak np. medyczne, wynalazcze czy laboratoryjne.
Istotą całego podejścia do uczenia poprzez refleksję jest wzbudzenie w „uczniu” zaangażowanie poprzez współ-partycypowanie w procesie. Ten rodzaj uczenia nie tylko pozwala na wypracowanie własnego podejścia, ale modeluje cały proces przyszłego rozwijania kompetencji. Wartością dodaną jest rozwijanie zdolności analitycznego myślenia oraz umiejętności wyciągania wniosków. Wymienione składowe to fundament zarządzania wiedzą i stymulowanie do kreatywnego i innowacyjnego działania. Dlatego ta metoda nie będzie adekwatna do organizacji czy środowisk zarządzanych hierarchicznie i autorytarnie. Oczekiwania rynku oraz rewolucja na rynku pracy wywołana gwałtownym rozwojem pracy zdalnej, stwarza ogromną niszę dla tego podejścia do sposobu uczenia dorosłych.
UPOŚREDNIONE UCZENIE – MODEL FEURESTEINA
Model przyjęty przez Reuvena Feuresteina komponuje się z dynamiką zmian w otoczeniu człowieka, która sprzyja konieczności uczenia się przez całe życie w ramach uczącego się społeczeństwa (learning society). Ten izraelski badacz opracował i wdrażał zasadę upośrednionego uczenia się, jako najwłaściwszą dla spowodowania pozytywnych zmian w systemie poznawczym jednostki (ucznia/ osoby dorosłej). Upośrednione uczenie się jest treningiem, który przechodzimy pod okiem doświadczonego trenera/mentora, który ukierunkowuje aktywność poznawczą i nadaje strukturę środowisku uczenia się. Ciekawa jest teza Feurensteina dotycząca modyfikalności poznawczej traktowana przez niego jako niezbywalna cecha ludzkiej natury, niezależnie od jej ograniczeń wynikających z centralnego układu nerwowego, mawiał „chromosomy nie powinny mieć ostatniego słowa” (Feurenstein, Spire 2009), a każdy mur poznawczy można i trzeba zburzyć, szukając korzystniejszej ścieżki poznawczej.
Feurestein uważa, że każdy, kto próbuje opanować jakąś trudną umiejętność, często nie uczy się na własnym doświadczeniu, ponieważ mózg (pamięć robocza) jest całkowicie zaprzątnięty aktualnym doświadczeniem praktycznym. Ludzie widzą drzewa, a nie las (szczegół przesłania im ogólne zasady, których mieli się nauczyć). Rolą nauczyciela/trenera jest pomoc uczniowi/uczestnikowi szkolenia przy skoncentrowaniu się na bardziej ogólnych umiejętnościach i na procesach wspólnych dla wykonywanych zadań oraz wskazaniu głównych treści nauczania. Nazywa się to mediacją[1], a jedną ze strategii mediacyjnych jest budowanie pomostów. Budując pomosty przeprowadzamy uczestników przez cykl Kolba, np. dbając o przygotowanie notatek ukierunkowujących (coś w rodzaju drabiny wskazującej coraz wyższe poziomy taksonomii Blooma) oraz wskazanie kryteriów oceny wykonanego zadania. Zadając po każdym etapie pytania- pomosty: „Co dalej?” „Jak to zrobiliśmy?”, „Wcześniej jeszcze coś robiliśmy, co to było?”, „Dlaczego?”, „Co by się stało, gdybyśmy pominęli ten etap?”, „ Kiedy jeszcze możemy skorzystać z tych kroków?”- wnioskujemy, że konieczne jest zbudowanie pomostu, między starą wiedzą a nową, żeby móc skutecznie nauczać tego (lub innego procesu twórczego). Trener może tworzyć proces twórczy w myśl akronimu IWSOPE w sześciu etapach: Inspiracja, Wyjaśnienie, Selekcja (destylacja), Odpoczynek (inkubacja), Praca, Ewaluacja. Na każdym kursie szkoleniowym zarówno nauczyciele/trenerzy, jak i uczestnicy potrzebują ćwiczenia, wskazywania, stymulowania, poprawiania oraz postępowania zgodnego z cyklem Kolba. Łączenie teorii i praktyki podczas szkoleń jest koniecznością- dobry praktyk to nieprzeciętny teoretyk. Prawdziwy praktyk to pasjonat wiedzy i doświadczenia, kontynuator wysiłku innych teoretyków, nie pominie żadnej teorii- najpierw zweryfikuje ją w swoim życiu.
PODSUMOWANIE
Szkolenia biznesowe, czy środowisko akademickie to także arena sporu pomiędzy zwolennikami refleksji a praktyki. Przedstawione w artkule argumenty pokazują, że dobór właściwej metody szkolenia powinien się odbywać zawsze w kontekście celu, uczestnika, oraz kultury organizacji. Odpowiedzialność za skuteczność doboru metody, spoczywa zawsze na właścicielu procesu czyli szkolącym lub szeroko rozumianym pedagogu. Ponieważ w nawiązaniu do łacińskich korzeni tego słowa jest on nie tylko nauczycielem ale i przewodnikiem.
BIBLIOGRAFIA
Fouerstein R., Spire A., La pedagogie Feuerstein ou La pedagogie a visage humain. Gibbs G. „Learning by doing”, Oxford University 2013
Petty G., Nowoczesne nauczanie. Praktyczne
wskazówki I techniki dla nauczycieli, wykładowców I szkoleniowców. Przekład Jolanta Bartosik, GWP, Sopot 2010, Latresne, Le Bord de I’eau, 2009.
[1] W wyniku mediacji dydaktycznej dochodzi do uzewnętrznienia sposobu wykorzystywania narzędzi poznawczych, np. kluczowych pojęć, uprzedniej wiedzy, porównywania, selekcjonowania.
