dr Sylwester Pietrzyk
dr Agnieszka Twaróg-Kanus
Yuval Noah Harari autor bestselleru „Sapiens od zwierząt do bogów” opisuje procesy, które spowodowały, że 70 tys. lat temu gatunek homo sapiens zaczął ekspansje na Ziemi usuwając silniejszych neandertalczyków. Czynnikiem, który był kluczowy według autora była mutacja narządu mowy pozwalającej stworzenie języka, otwierającego drogę do skutecznej komunikacji i dzielenia się wiedzą. Nie umniejszając znaczenia wynalezienia łuku, igły, obecny dostęp do wiedzy zmultiplikował nasze możliwości rozwoju. Dlatego tak ważne jest aby osoby, które zawodowo zajmują się „zarządzaniem wiedzą” – szkoleniowcy czy mentorzy byli świadomi złożoności procesów uczenia i aby umiały prawidłowo wspierać procesy uczenia.
Traktowanie „uczenia” pracowników jako wysyłania ich na szkolenia nie jest skuteczne. Knud Illeris duński profesor i naukowiec specjalizujący się w lifelonglearning, pokazuje jak holistycznie podejść do problemu. Podkreśla- jak wiek związany między innymi z rozwojem emocjonalnym wpływa na procesy uczenia. Ma to szczególne znaczenie z perspektywy bycia mentorem, który jest zwykle starszy od swojego podopiecznego mentee.
Motywacja a wiek uczących się w koncepcji Knuda Illerisa
Duńskie przysłowie mówi, że „doświadczenie jest najlepszym nauczycielem” zdobywanym dzięki praktyce i jest ono kluczowym pojęciem w Illerisowskiej trójwymiarowej teorii uczenia, którą stanowią elementy: poznawczy, emocjonalny i społeczny.
Proces uczenia się w wymiarze:
– poznawczym jest procesem kognitywnym ( mowa, myślenie, wyobraźnia, pamięć, percepcja, świadomość, podejmowanie decyzji, inteligencja)
– emocjonalnym jest procesem psychodynamicznym (energia psychiczna jest transmitowana przez uczucia, emocje, postawy, motywacje)
– społecznym, zachodzącym w interakcjach między jednostką a otoczeniem.
Zatem uczenie się jest procesem holistycznym, który obejmuje dwa połączone ze sobą procesy składowe: proces bezpośrednich i pośrednich interakcji oraz wewnętrzny psychiczny proces przyswajania wiedzy. Knud Illeris traktuje uczenie się jako zespół procesów mentalnych związanych ze zmianami struktur poznawczych- według niego uczący się człowiek jest czymś więcej niż maszyną przyjmującą i przetwarzającą informacje. Uczenie się, myślenie, wiedza konstytuują się w interakcjach między działającymi ludźmi i zawsze są naznaczone emocjami. Człowiek nie może rozwijać i w pełni zrealizować swojego potencjału bez udziału innych ludzi, stąd też mentoring jako wspieranie innej osoby może pomóc skoncentrować się na własnych kolejnych krokach. Udany mentoring zaczyna się od dobrze sformułowanej wspólnej misji i chociaż misja koncentruje się na mentee, to jednak obie strony tej relacji coś dają i coś otrzymują, nie tylko nowe cele, pomysły i perspektywy, ale również zdolność inspirowania, motywowania siebie i innych.
Motywacje i towarzyszące człowiekowi emocje w różnych sytuacjach prowadzą do tworzenia się psychicznych struktur, które są naznaczone emocjonalnie. Charakter tego naznaczenia ma wpływ na skuteczność uczenia się i zapamiętywania danego materiału oraz na to, w jakich sytuacjach wiedza ta będzie uaktywniana. Towarzyszące nam w różnych okresach życia emocje mogą hamować lub motywować wysiłki edukacyjne. Motywacja w uczeniu się jest regulowana poprzez cele, które człowiek stawia na bazie kompromisu między pragnieniami a życiowymi koniecznościami.
Osoby młode wchodzące na rynek pracy, były podporządkowane woli nauczyciela, budowały doświadczenie w wyniku nauki, głównie kierowały się motywacją zewnętrzną: systemem nagród i kar w procesie uczenia. Wynika to z nawyków wyniesionych z systemu edukacji jak i braku świadomości uczenia się. Preferują wiedzę podaną w sposób jak najbardziej instruktażowy sprowadzając działania do powtarzających się procesów. Pozwala to zmniejszyć napięcie spowodowane ryzykiem samodzielnego podejmowania decyzji. Oczywiście cezura wieku nie jest sztywna, ponieważ rozwój człowieka/pracownika jest ściśle indywidualny, i trudno go generalizować. Osoby młode motywuje rywalizacja, dlatego stosowanie grywalizacji (Gamification) podnosi przyswajalność materiału. Osoby dorosłe podejmujące uczenie się cechuje samodzielność, odnoszenie się do doświadczenia uczonych rzeczy- co stanowi zasób empiryczny, powodem uczenia się jest potrzeba, dorośli uczą się by lepiej radzić sobie z wyzwaniami życia prywatnego i zawodowego i kształcenie ma orientację zadaniową (skoncentrowaną na problemach).
Rozwój orientacji wobec uczenia się, jaki następuje wraz z wiekiem (im człowiek starszy tym cechy silniejsze), K. Illeris charakteryzuje jako:
- stopniowe uwalnianie się ze społecznych ograniczeń,
- postępującą indywidualizację zainteresowań
- wzrost osobistej odpowiedzialności za przebieg uczenia się.
Podobnie uważa Tadeusz Gadacz współautor książki „Wartość wartości”, że dojrzałość psychiczna, a raczej życiowa jest kluczem do rozumienia. Sytuacje uczenia się, jakich dostarcza nam codzienne życie, różne rodzaje praktyk, praca zawodowa, uczestnictwo w grupach społecznych, towarzyszące emocje, będą zawsze odciskać się na procesie uczenia się. Analogicznie, sytuacja osoby uczącej się, jej wiek, pozycja społeczna, zainteresowania, pochodzenie społeczne będą nadawać uczeniu się swoiste znamię.
Zwykle edukacja dorosłych jest kombinacją konieczności i możliwości… Można zatem wywnioskować, że:
Ludzie dojrzali uczą się:
- tego, czego chcą się uczyć
- tego, co jest dla nich ważne i znaczące
- korzystają ze źródeł, które już wykorzystywali w uczeniu się
- przyjmują odpowiedzialność za własne uczenie się w takim stopniu, w jaki chcą je przyjąć.
- Mają mniej lub bardziej spójne strategie osiągania celów, które jasno definiują i których są świadomi.
Zasady te nabierają szczególnego znaczenia w procesach menoringowych, które ze swojej istoty oparte są o indywidualną relację mistrz-uczeń. Błąd mentora polegający chociażby w narzuceniu swojego sposobu patrzenia na zagadnienia będzie błędem „o rozległych” konsekwencjach. Wynika to z faktu, że mentor kreuje jakość procesu uczenia.
PODUSMOWANIE
Francis Bacon angielski filozof doby renesansu powiedział, że „tyle możemy ile wiemy” i słowa te zarówno były aktualne w czasach Elżbietańskiej Anglii, 70 tys. lat temu gdy homo sapiens rozpoczął swój podbój ziemi jak i obecnie. Jednocześnie cechą naszych czasów jest „potop” informacji, wylewający się z internetu, mediów o często nie potwierdzonych naukowo-empirycznie podstawach (płaskoziemcy itp.) Dlatego tak ważna jest jakość nie tylko dostarczanych informacji, ale sposób ich przekazywania, ponieważ pozwala na holistyczny rozwój człowieka. Konsekwencją tego będzie nie tylko wzrost dobrostanu, ale zrównoważony rozwój oraz społeczna odpowiedzialność.
Bibliografia:
- Duma D., W. Łukaszewski, B. Wojcieszke, T. Gadacz, „Wartość wartości” Słowo, Obraz, Terytoria 2020, Gdańsk
- Illeris K., Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław 2006.
- Harari Y. N., „Sapiens od zwierząt do bogów”, PWN, Warszawa 2014
